ریشه‌های شورش هوتکیان

آنچه در تاریخ کمتر به آن پرداخته شده، زمینه‌های اصلی شورش هوتکیان است. سیاست‌های نادرست گرجی‌خان، حاکم صفوی قندهار، در افزایش مالیات‌ها و تبعیض علیه افغان‌های سنی‌مذهب، همراه با ضعف حکومت مرکزی صفوی، زمینه‌ساز این شورش شد. میرویس خان پیش از شورش، مدتی را در دربار صفوی گذرانده و از نزدیک شاهد ضعف و فساد دستگاه حکومتی بود.

سقوط اصفهان؛ فراتر از یک شکست نظامی

محاصره هشت ماهه اصفهان (از مارس تا اکتبر ۱۷۲۲) یکی از فاجعه‌بارترین رویدادهای تاریخ ایران است. قحطی و گرسنگی چنان شدید بود که گزارش‌های تاریخی از خوردن گوشت انسان توسط مردم محاصره‌شده حکایت دارد. مرگ حدود ۸۰،۰۰۰ نفر در این محاصره، نشان‌دهنده عمق فاجعه انسانی است.

مشروعیت‌سازی ناموفق

هوتکیان برخلاف دیگر مهاجمان به ایران، نتوانستند مشروعیت حکومتی ایجاد کنند. تلاش محمود هوتکی برای ازدواج با دختر شاه سلطان حسین و کسب مشروعیت از طریق خاندان صفوی، به دلیل مخالفت علمای شیعه و نجبای اصفهان ناکام ماند. این عدم مشروعیت، یکی از دلایل اصلی ناپایداری حکومت آنها بود.

پیامدهای ژئوپلیتیک

دوره هوتکیان نقطه عطفی در تاریخ منطقه است. این دوره به تجزیه قلمرو صفوی انجامید و زمینه‌ساز شکل‌گیری افغانستان مستقل شد. عثمانی‌ها و روس‌ها از این فرصت برای گسترش قلمرو خود استفاده کردند و بخش‌های مهمی از قفقاز و سواحل دریای خزر از ایران جدا شد.

میراث نظامی

تاکتیک‌های جنگی هوتکیان، به‌ویژه در محاصره شهرها و جنگ‌های چریکی، تأثیر مهمی بر تحولات نظامی بعدی گذاشت. نادر افشار بسیاری از این تاکتیک‌ها را در جنگ‌های خود به کار گرفت. شیوه جنگی سبک و متحرک هوتکیان، در تقابل با ارتش سنگین و کند صفوی، الگویی برای اصلاحات نظامی بعدی شد.

تأثیرات اقتصادی درازمدت

سقوط اقتصادی دوره هوتکیان تنها به دوران حکومت آنها محدود نشد. تخریب شبکه‌های تجاری، فرار بازرگانان و صنعتگران، و از بین رفتن مراکز تولیدی، خساراتی به اقتصاد ایران وارد کرد که تا دهه‌ها بعد نیز قابل مشاهده بود. بسیاری از صنایع دستی و مراکز تولیدی اصفهان هرگز به شکوه دوران صفوی بازنگشتند.

سرنوشت هوتکیان پس از سقوط

پس از شکست از نادر افشار، بازماندگان خاندان هوتکی به مناطق مختلف افغانستان و هند گریختند. برخی از آنها بعدها در حکومت‌های محلی افغانستان نقش‌های مهمی ایفا کردند. امروزه، قبیله هوتک همچنان یکی از قبایل مهم پشتون در افغانستان است که میراث‌دار این دوره تاریخی محسوب می‌شوند.